Fundacja rodzinna stanowi bardzo przydatne rozwiązanie dla firm rodzinnych, które chcą uporządkować sprawy przed śmiercią przedsiębiorcy lub po prostu zależy im na sukcesji swojej działalności. Fundacja pozwala skorzystać z udogodnień podatkowych i dać właścicielowi firmy rodzinnej pewność, że przekaże on wybranej osobie prowadzenie działalności. Jakie działania trzeba jednak podjąć? Które przepisy ustawy o fundacji rodzinnej powinny być nam znane? I czy w ogóle warto założyć fundację?
Fundacja rodzinna jest osobą prawną utworzoną w celu:
· gromadzenia mienia;
· zarządzania nim w interesie beneficjentów;
· spełniania świadczeń na rzecz beneficjentów.
Ustala ją fundator, a fundacja musi działać w określonym celu. Fundacja rodzinna powstaje w chwili wpisu do rejestru fundacji rodzinnych, który prowadzi Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim. Stanowi ważne narzędzie w celu planowania sukcesji międzypokoleniowej. Umożliwia zabezpieczenie posiadanego majątku, pomoże zapobiec jego niechcianemu rozdrobnieniu. Ułatwia też rozdysponowanie własnego majątku za życia, np. jeśli fundator posiada firmę, którą chciałby odpowiednio podzielić na spadkobierców. Może pozwolić planować rozwój firmy rodzinnej na wiele pokoleń.
Nazwa fundacji rodzinnej może być dowolna, lecz musi być oznaczona frazą „fundacja rodzinna” lub też skrótem „f.r.”.
Fundację rodzinną zakłada fundator. Może nim być, tylko i wyłącznie, osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych, która złożyła oświadczenie o ustanowieniu fundacji rodzinnej w akcie założycielskim albo w testamencie. Fundacja może mieć więcej niż jednego fundatora (ustanowiona w testamencie może mieć tylko jednego).
Do powstania fundacji rodzinnej wymagane jest:
· złożenie oświadczenia o ustanowieniu fundacji rodzinnej w akcie założycielskim albo w testamencie;
· ustalenie statutu;
· sporządzenie spisu mienia (spis majątku w formie pisemnej, który powinien być aktualizowany);
· ustanowienie organów fundacji rodzinnej wymaganych przez ustawę lub statut (zarząd, rada nadzorcza, zgromadzenie beneficjentów);
· wniesienie funduszu założycielskiego przed wpisaniem do rejestru fundacji rodzinnych w przypadku ustanowienia fundacji rodzinnej w akcie założycielskim albo wniesienie funduszu założycielskiego w terminie dwóch lat od dnia wpisania fundacji rodzinnej do rejestru fundacji rodzinnych w przypadku ustanowienia fundacji rodzinnej w testamencie;
· wpisanie do rejestru fundacji rodzinnych (Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim).
Minimalny fundusz założycielski wynosi 100 000 zł. Założycielski akt oraz testament wprowadza się w formie aktu notarialnego. Cele, struktura i zadania organów fundacji powinny być ustalone przed założeniem fundacji i zawarte w statucie.
Beneficjentem może być osoba fizyczna albo organizacja pozarządowa, która może otrzymać świadczenie od fundacji rodzinnej lub mienie w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej. Beneficjentem może być również sam fundator. Beneficjentów fundacji rodzinnej umieszcza się na liście beneficjentów, która zawiera dane osobowe, m.in.: imię, nazwisko, adres, numer PESEL lub dane innego dokumentu tożsamości i imiona rodziców. Fundacja rodzinna odpowiada za przetwarzanie tych danych osobowych, przechowuje je w formie pisemnej lub elektronicznej.
Fundacja rodzinna jest utworzona w celu spełnienia świadczeń na rzecz beneficjentów. Świadczenia to składniki majątkowe (w tym środki pieniężne), rzeczy lub też prawa, które są przeniesione na beneficjenta albo oddane mu do korzystania przez fundację rodzinną.
W przypadku, gdy beneficjentem jest osoba fizyczna, fundacja rodzinna może pokrywać koszty utrzymania tej osoby, koszty kształcenia itd. Natomiast kiedy jest nim organizacja pozarządowa, to celem fundacji może być wsparcie jej działalności.
Co istotne, wsparcie beneficjenta nie może powodować zagrożenia w wypłacalności fundacji rodzinnej wobec jej wierzycieli – jest uzależnione od sytuacji finansowej fundacji. W takim wypadku zarząd dokona miarkowania świadczeń, tak aby żaden z beneficjentów nie został pokrzywdzony. Prawa i obowiązku beneficjenta są niezbywalne, lecz nie dotyczy to jego wierzytelności.
· zakłada fundację rodzinną poprzez akt notarialny lub w testamencie;
· ustala statut fundacji rodzinnej;
· ustanawia w statucie zgromadzenie beneficjentów;
· wnosi fundusz założycielski w wysokości minimum 100 tys. zł;
· sporządza spis mienia wnoszonego do fundacji rodzinnej na pokrycie funduszu założycielskiego;
· może ustalić pełnomocnika, określając w statucie zakres tego powierzenia;
· może kierować do organów fundacji rodzinnej uwagi, opinie lub zalecenia dotyczące jej działalności;
· dokonuje powołania i odwołania członka zarządu fundacji rodzinnej (o ile statut nie stanowi inaczej);
· może powołać radę nadzorczą fundacji rodzinnej, a jeśli liczba beneficjentów wynosi 25 osób, to musi powołać taką radę;
· fundacja odpowiada solidarnie z fundatorem za zobowiązania, które powstały przed jej założeniem, w tym obowiązek alimentacyjny – jeśli egzekucja z majątku fundatora będzie niemożliwa, może zostać dokonana z majątku fundacji rodzinnej.
Fundacja rodzinna, podobnie jak spółki prawa handlowego, działa przez swoje organy. Jak już wspomnieliśmy należą do nich:
· zarząd
Do pełnienia funkcji członka zarządu może być powołana osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych. Nie ma podanej granicy ilości osób, które mogą wchodzić w skład zarządu. Zarząd pełni rolę głównego pośrednika pomiędzy fundacją rodzinną a beneficjentami. Prowadzi sprawy fundacji, reprezentuje ją na zewnątrz, podejmuje czynności związane z zapewnieniem płynności finansowej.
Powinien raz w roku dokonywać przeglądu przechowywanych danych osobowych oraz aktualizować spis mienia, jaki został dokonany przez fundatora.
Każdy członek zarządu, nawet po wygaśnięciu kadencji, jest zobowiązany do dotrzymywani tajemnicy fundacji – informacje dotyczące kierunku inwestowania, organizacyjne lub inne informacje posiadające wartość gospodarczą, a także informacje dotyczące beneficjentów.
Członka zarządu powołuje się na 3-letnią kadencję, o ile statut fundacji nie stanowi inaczej.
· rada nadzorcza
Nie musi zostać ona powołana przez fundatora, chyba że liczba beneficjentów wynosi 25 osób. Pełni ona funkcje nadzorcze wobec zarządu – przestrzeganie prawa i postanowień zapisanych w statucie. Powoływania członków rady nadzorczej dokonuje fundator, a po jego śmierci czyni to zgromadzenie beneficjentów. Kadencja członka zarządu wynosi 5 lat, chyba że statut mówi inaczej. Nie można pełnić jednocześnie funkcji członka zarządu oraz rady nadzorczej.
· zgromadzenie beneficjentów
Jest to organ konieczny w fundacji rodzinnej. Powołuje je fundator i będzie mógł w nim wziąć udział każdy beneficjent, któremu zostanie przyznane prawo. Pełni ono ważną rolę – po śmierci fundatora, to ono powołuje członków rady nadzorczej. Jeśli nie została powołana wcześniej rada nadzorcza, zgromadzenie beneficjentów powołuje po śmierci fundatora członków zarządu. Jest zwoływane przez zarząd, chyba że statut stanowi inaczej. Beneficjent, który żądał zwołania zgromadzenia beneficjentów, ma wyłączne prawo odwołania tego zgromadzenia.
Zgromadzenie beneficjentów zatwierdza sprawozdania finansowe, dokonuje wyboru firmy audytorskiej lub zespołu audytorów.
Fundacja rodzinna może wykonywać działalność gospodarczą w rozumieniu art. 3 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców, w zakresie:
· zbywania mienia, o ile mienie to nie zostało nabyte wyłącznie w celu dalszego zbycia;
· najmu, dzierżawy lub udostępniania mienia do korzystania na innej podstawie;
· przystępowania do spółek handlowych, funduszy inwestycyjnych, spółdzielni oraz podmiotów o podobnym charakterze, mających swoją siedzibę w kraju albo za granicą, a także uczestnictwa w tych spółkach, funduszach, spółdzielniach oraz podmiotach;
· nabywania i zbywania papierów wartościowych, instrumentów pochodnych i praw o podobnym charakterze;
· udzielania pożyczek: spółkom kapitałowym, w których fundacja posiada udziały albo akcje; spółkom osobowym, w których fundacja uczestniczy jako wspólnik oraz beneficjentom;
· obrotu zagranicznymi środkami płatniczymi należącymi do fundacji rodzinnej w celu dokonywania płatności związanych z działalnością fundacji rodzinnej.
Ponadto, jeśli fundacja rodzinna zajmuje się prowadzeniem gospodarstwa rolnego, to jej działalność gospodarczą można rozszerzyć na:
· produkcję przetworzonych w sposób inny niż przemysłowy produktów roślinnych i zwierzęcych, z wyjątkiem przetworzonych produktów roślinnych i zwierzęcych uzyskanych w ramach prowadzonych działów specjalnych produkcji rolnej oraz produktów opodatkowanych podatkiem akcyzowym, o ile ilość produktów roślinnych lub zwierzęcych pochodzących z własnej uprawy, hodowli lub chowu, użytych do produkcji danego produktu stanowi co najmniej 50% tego produktu;
· gospodarkę leśną.
Fundacja rodzinna wiąże się z korzyściami podatkowymi. Może pozwolić ona uniknąć lub zminimalizować podatek od spadku lub darowizn. Nabycie od fundacji rodzinnej w ramach świadczenia tej fundacji praw lub rzeczy przez fundatorów lub beneficjentów jest wyłączone z opodatkowania podatkiem od spadków i darowizn. o samo dotyczy mienia, które zostało otrzymane w związku z rozwiązaniem fundacji, pod warunkiem że nabycie następuje na podstawie tytułu określonego w ustawie od spadków i darowizn (np. darowizna, nieodpłatna służebność).
Fundator oraz tzw. zerowa grupa podatkowa wobec osoby fundatora (małżonek, zstępni, wstępni, rodzeństwo, ojczym, macocha) jest zwolniona z podatku PIT w wypadku otrzymania świadczeń albo mienia po rozwiązaniu fundacji.
Fundacja rodzinna jest zobowiązana do poboru podatku zryczałtowanego od przychodów (zarówno pieniężnych jak i niepieniężnych) z tytułu świadczeń lub mienia otrzymanego lub postawionego do dyspozycji beneficjentów i osób uprawnionych do otrzymania mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej.
Zgodnie z art. 6 ustawy o CIT fundacje rodzinne są zwolnione od podatku, choć istnieje kilka wyjątków. W wypadku, jeśli działalność gospodarcza fundacji wykracza poza tą omówioną w punkcie powyżej, to stawka podatku wynosi 25% podstawy opodatkowania. Zwolnienie to również jest wyłączone z przychodów z najmu, dzierżawy lub innej umowy o podobnym charakterze, której przedmiotem jest przedsiębiorstwo, zorganizowana część przedsiębiorstwa lub składniki majątku służące prowadzeniu działalności przez beneficjenta, fundatora.
Fundacja rodzinna traci prawo do zwolnienia, jeśli nie została zgłoszona do rejestru fundacji rodzinnych w terminie sześciu miesięcy od dnia jej powstania albo postanowienie sądu rejestrowego odmawiające jej zarejestrowania stało się prawomocne, przy czym utrata prawa do zwolnienia następuje od dnia powstania fundacji rodzinnej w organizacji.
Na początek, dość przewrotnie względem pytania, raz jeszcze podkreślę, że fundacja rodzinna nie może zostać wykorzystana przez fundatora jako narzędzie uniknięcia odpowiedzialności – ucieczki od zobowiązań, jakie wiążą się z osobą fundatora. Jeżeli takowy by istniały przed założeniem fundacji, to wierzyciel mógłby sięgnąć po majątek fundacji rodzinnej, gdyby zobowiązania nie zostały spłacone z majątku fundatora.
Fundacja rodzinna ma służyć przede wszystkim jako narzędzie planowania sukcesji w firmach rodzinnych, jako zabezpieczenie podziału majątku. Fundator zachowuje dość dużą dowolność w tym, jak chciałby rozdysponować np. udziały w firmie lub też kogo chciałby w tym uwzględnić. Fundacja rodzinna stanowi również bardzo przydatne narzędzie dla osoby, która chciałaby dokonać tzw. spadku za życia – zdecydować jak podzielić majątek lub sprzedać firmę i zgodnie ze swoją wolą rozdysponować udziały. Zgodnie z omówionym już punktem 7 fundacja rodzinna pozwoli przy tym uniknąć w łatwy sposób płacenia podatków od spadków i darowizn.
Fundacja rodzinna to także przydatne narzędzie dla osoby, która, wręcz odwrotnie, chciałaby na następne pokolenia zaplanować rozwój firmy, aby nie rozpadła się po śmierci fundatora. Pozwala fundatorowi ustalić cele i kierunek rozwoju.
Wreszcie może być bardzo przydatna do rozdysponowania zgodnie z własną wolą osobom, które posiadają duży majątek w postaci dóbr fizycznych, jak kolekcje dzieł sztuki itd. Fundacja da pewność fundatorowi, że zbiory jego życia zostaną właściwie zagospodarowane.
Przy obliczaniu zachowku dolicza się do spadku, stosownie do przepisów poniższych, fundusz założycielski fundacji rodzinnej wniesiony przez spadkodawcę, jednak dotyczy to sytuacji, gdy fundacja ta nie jest ustanowiona w testamencie. Do spadku dolicza się także mienie w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej, jednak o wartości nie większej niż wysokość funduszu założycielskiego fundacji rodzinnej wniesionego przez spadkodawcę.
Przy obliczaniu zachowku bierzemy pod uwagę następujące zasady:
· nie dolicza się do spadku funduszu założycielskiego fundacji rodzinnej wniesionego przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, chyba że fundacja rodzinna jest spadkobiercą;
· nie dolicza się do spadku mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej otrzymanego przez osoby niebędące spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku;
· przy obliczaniu zachowku należnego zstępnemu nie dolicza się do spadku funduszu założycielskiego fundacji rodzinnej i mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej, jeśli ich przekazanie nastąpiło w czasie, kiedy spadkodawca nie miał zstępnych (wyjątek – gdy przekazanie nastąpiło na mniej niż trzysta dni przed urodzeniem się zstępnego);
· przy obliczaniu zachowku należnego małżonkowi nie dolicza się do spadku funduszu założycielskiego fundacji rodzinnej i mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej przekazanych przed zawarciem małżeństwa ze spadkodawcą.
Fundacja rodzinna może zostać spadkobiercą. Pod pewnymi warunkami dzieje się tak, nawet jeśli fundacja nie istnieje w chwili otwarcia spadku. Zgodnie z Kodeksem cywilnym nie może być spadkobiercą osoba fizyczna, która nie żyje w chwili otwarcia spadku, ani osoba prawna, która w tym czasie nie istnieje. Sytuacja jednak zmienia się w przypadku m.in. fundacji rodzinnej, ustanowionej z testamencie. Warunkiem będzie tutaj wpisanie jej do rejestru w ciągu 2 lat od ogłoszenia testamentu.
